تاریخ ابن یونس المصری (کتاب)«تاریخ ابن یونس المصری» تالیف ابوسعید عبدالرحمن صدفی مصری است. مباحث کتاب درباره تاریخ مصر می‌باشد. ۱ - ساختار کتابکتاب؛ مشتمل بر دو بخش یا دو جلد است که حاوی دو کتاب «تاریخ المصریین» و «تاریخ الغرباء» ابن یونس می‌باشد. ۲ - گزارش محتوااز کتاب اول در منابع متعددی با نام‌های متفاوتی نام برده شده است: تاریخ مصر، تاریخ المصریین، تاریخ اهل مصر، تاریخ علماء مصر و... از آنجا که به متن کامل این کتاب دسترسی نیست و در آنچه از این کتاب به دست ما رسیده است، نیز مقدمه‌ای وجود ندارد که طی آن مؤلف هدف خود از نگارش این کتاب را بیان کند، دچار مشکل می‌شویم، از طرف دیگر ما ناگزیریم، روش مؤلف را در تراجمی که در اثر خود ذکر کرده است، دریابیم. از این رو آنچه را که از باقیمانده این اثر درباره محتوای کتاب و هدف مؤلف از نگارش آن دریافته‌ایم، به شرح ذیل بیان می‌کنیم: مؤلف در این اثر به ترجمه صحابه‌ای که به مصر داخل شده و شاهد فتح مصر توسط سپاه اسلام بوده‌اند، کسانی که در مصر زاده شده‌اند، ولو اصالتا مصری نبوده باشند، کسانی که از مصر خارج شده و در نقطه‌ای دیگر سکنی گزیده‌اند، کسانی که دارای نژاد قبطی بوده و اسلامشان اثبات شده، یا دارای نژاد رومی بوده‌اند، کسانی که زمان پیامبر اکرم صلی‌الله علیه‌و‌آله و سلّم را درک کرده‌اند یا کسانی که هیچ گونه مصاحبتی با ایشان نداشته‌اند و غیره می‌پردازد. درباره کتاب دوم؛ یعنی «تاریخ الغرباء» نیز آنچه را درباره «تاریخ المصریین» گفتیم می‌توان اظهار داشت. از این کتاب نیز در منابع و مصادر مختلف با عناوین متفاوتی نام برده شده است؛ همچون: تاریخ الغرباء، الغرباء الذین قدموا مصر و تاریخ مصر المختص بالغرباء. درباره موضوع این کتاب هم «روزنتال» معتقد است: هدف ابن یونس از تالیف این کتاب بیان شرح حال دانشمندانی بوده است که در مصر تولد نیافته‌اند و لکن از نقاط دیگر بدان جا هجرت کرده و به تحصیل علم و زندگانی پرداخته‌اند. به نظر محقق کتاب هدف ابن یونس از تالیف این اثر معرفی و ترجمه کسانی از غیر صحابه که برای دانش اندوزی یا انجام کار مهمی یا عهده داری منصبی به مصر آمده‌اند، چه در همانجا از دنیا رفته باشند یا از آنجا خارج شده باشند، می‌باشد. همچنین شرح حال کسانی که مصری بودن آنها ثابت نشده، در این کتاب آمده است. لازم به ذکر است، متن این دو کتاب از لابلای منابعی که از ابن یونس مطالبی را اقتباس کرده و در آثار خود گنجانده‌اند، گردآوری شده و الا متن و نسخه اصلی آنها مفقود است. ۳ - ویژگی‌های کتابتراجمی که در این دو کتاب آمده، از ویژگی‌های عمومی ذیل برخوردار می‌باشند: ۱. کوتاه و مختصر بودن ترجمه‌ها به همراه تمرکز شدید مؤلف نسبت به هر یک از صاحبان تراجم. ۲. اهتمام نویسنده به آشکار ساختن جنبه‌های حدیثی در ترجمه اشخاص فلذا غلبه ترجمه محدثین بر سایر تراجم . ۳. این کتاب بیشتر به شرح حال صحابه، ولاة، قضاة، امراء و فرماندهان و شهدا پرداخته و از ادیبان و مورخان کمتر نام برده است. ۴. نویسنده اهتمام فراوانی نسبت به ذکر اسناد روایات و احیانا یادکرد موارد آنها و نیز ثبت تاریخ وفات بسیاری از اصحاب تراجم دارد. ۴ - وضعیت کتابچنانکه در بخش معرفی کتاب یادآور شدیم، متن اصلی این دو کتاب مفقود شده و در دسترس نیست و آنچه تحت عنوان «تاریخ ابن یونس المصری» در اختیار خوانندگان قرار گرفته، از لابلای منابع دیگری که از کتاب ابن یونس اقتباس کرده‌اند، جمع آوری شده است. بنابراین بحث از نسخ خطی کتاب منتفی خواهد بود. و نسخه حاضر مجموعه آن مطالب است که توسط دکتر عبدالفتاح فتحی عبدالفتاح، استاد بخش تاریخ اسلام و تمدن اسلامی دانشکده دارالعلوم دانشگاه قاهره فراهم آمده و مورد تحقیق و پژوهش قرار گرفته و فهارس فنی برای آن تهیه شده است. این نسخه در دو جلد، جلد اول: «تاریخ المصریین» در ۷۲۸ صفحه و جلد دوم: «تاریخ الغرباء» در ۵۶۸ صفحه برای بار نخست در سال ۱۴۲۱ ه/ ۲۰۰۰ م توسط «دارالکتب العلمیة» بیروت چاپ و منتشر شده است. [۱]
تاریخ ابن یونس (تاریخ الغرباء)، ج۲، ص۲۶۷- ۴۲۳.
[۲]
تاریخ الادب العربی، بروکلمان، کارل، ج۳، ص۸۱.
۵ - پانویس
۶ - منبعنرم افزار جغرافیای جهان اسلام، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور). |